Abstract
Agricultural production can be observed to reach 3-4 percent annual growth rates with the exception of drought like shocks in Turkey. In recent years, significant level of investments, qualified input use and more irrigated land led to productivity improvements. However, there are not enough studies on the change in total factor productivity (TFP) or on regional dynamics of the change in TFP in the agricultural sector. Using Turkish statistical classification of territorial units (NUTS-2 classification of the EU), detailed data on economic and social indicators were collected so as to examine the change in regional TFP figures to point out the results and policy priorities. In this context, agricultural output change is determined not only by the labor, capital and other agricultural production inputs but also by the factors that are effective on the change in total factor productivity, that are dealt with in this study. At this point, macroeconomic and institutional factors play an important role in the change in total factor productivity; inflation, exchange rate, economic volatility, share of high-tech exports, rural development supports, human capital. Since data were not available for the structure of the soil at regional level it could not be considered as a factor in estimations. As a result in this study, especially technological progress, human capital and rural development support have significant impacts on the change in total factor productivity whereas changes in the exchange rate have negative effects. An important result here is that the impact of agricultural supports other than rural development supports could not be determined statistically as a cause changing factor productivity.

Key words: Total factor productivity, TFP, competitiveness, regional development, agriculture. JEL classification: C13, Q13, Q18

---

Türk Tarımında Rekabet Edebilirlik ve Toplam Faktör Verimliliği

Ozet
Türkiye’de tarımsal üretimde kuraklık gibi saptırıcı etkiler hariç tutulursa son yıllarda yüzde 3-4 düzeyini bulan yıllık büyüme oranları izlenebilmektedir. Tarımda son dönemdeki yatırımlar, nitelikli girdi kullanımı ve daha fazla alanda sulamaya bağlı verim artırıcı gelişmeler yaşanmakla birlikte bölgesel düzeyde tarımdaki toplam faktör verimliliğindeki değişimin incelenmesi konusunda yeterli çalışma üretilememiştir. Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Türkiye İBBS-2; Avrupa Birliği NUTS-2) düzeyinde toplanan tarımsal ekonomik veriler ve sosyal göstergeler kullanılarak bölgesel düzeyde toplam faktör verimliliğindeki değişimin incelenmesi önemli sonuçların ortaya konulmasını ve politika önceliklerini etkileyebilecek düzeyde bilgi üretilmesini sağlayabilecektir. Bu bağlamda, tarımsal hasıladaki değişim bölgelerde kullanılan işgücü ve sermaye ile diğer tarımsal üretim girdileri yanında toplam faktör verimliliği üzerinde etkili diğer faktörlerle yönlendirildiğinden bu çalışmada söz konusu etkenlerin etkisi üzerinde durulmaktadır. Bu noktada, tarımsal toplam faktör verimliliğindeki gelişmelerde çeşitli makroekonomik ve kurumsal etkenlerin önemli rol oynadığı; enflasyon, kur, ekonomik volatilite, yüksek teknolojili ihracatın payı, kırsal kalkınma destekleri ve beşeri sermayenin etkili olduğu anlaşılmaktadır. Veri temin edilemediği için bölgesel düzeyde toprağın yapısı bir etken olarak dikkate alınamamıştır. Çalışmanın sonucunda özellikle teknolojik ilerlemeler, beşeri sermaye ve kırsal kalkınma destekleri toplam faktör verimliliği üzerinde önemli etkide bulunurken kurdaki değişimlerin ise önemli olumsuz etkiler doğurduğu saptanmıştır. Burada önemli bir sonuç da kırsal kalkınma destekleri dışında sağlanan tarımsal desteklerin faktör verimliliği üzerinde istatistiki etkisinin saptanamamış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler: Toplam faktör verimliliği, TFV, rekabetçilik, bölgesel gelişme, tarım. JEL sınıflaması: C13, Q13, Q18